Taraftar formaları bugün futbolda kulüplerin “Merchandising” dediğimiz kalem altında satılan en önemli ürün. Taraftar forması ve taraftar ürünleri bugün milyar dolarlık bir endüstri olmuş durumda.
Bu endüstri sadece bir kişi ve firma ile başlamıştı. İngiltere’de Bert Patrick, markası Admiral aracılığıyla 1974 yılında İngiltere Futbol Federasyonu’na yıllık 15 bin pound vererek taraftarlar için formalar üretmeye başladı. Formalar 5 pound’a satılıyordu. Şort ve bir çift çorap ile tam takım almak isterseniz fiyatı 9 pound’du.
Bugün Nike, İngiltere Milli Takımı’nın formalarını üretmek için yılda 25 milyon pound’a sponsorluk ücreti ödüyor. Taraftar formasını da 90 pound’a satıyor. Nike İngiltere formasını sattığı ücret nedeniyle eleştiriliyor. Patrick de taraftar forması pazarını ortaya çıkardığında oldukça eleştirilmişti. Şimdi ise Patrick bu pazarın tamamen tamamen kontrolden çıktığını ve bu pazarı ortaya çıkarırken işlerin hiç bu şekilde gelişeceğini tahmin etmediğini söylüyor.
Bert Patrick Admiral’ın başkanı ve kurucusu olarak işe başladığında taraftar atkıları ve şapkalar üretiyordu. Taraftarlar için formalar satılmıyordu. Patrick “Bir Leeds forması sahibi olmak istiyorsanız beyaz bir tişört alıp üzerine annenizin Leeds United amblemini dikmesini istemeniz gerekiyordu. Taraftarların da takımdaki oyuncular gibi forma giymek isteyeceklerini fark etmiştim. İngiltere olarak Dünya Kupası’nı kazanmıştık, renkli televizyon evlere girmişti ve bu yüzden daha da renkli formaların ortaya çıkacağını düşünüyordum” diye anlatıyor.
Patrick o dönemleri “futbol için masum zamanlardı” diyerek tanımlıyor. 1975-1980 yılları arasında Manchester United’a, 1976-1981 yılları arasında Norwich City’ye ve diğer birçok takıma sponsor olması bile büyük bir tartışma yaratmış. İngiltere’de Roy Hughes isimli dönemin bir milletvekili Bert Patrick’in ismini Parlamento’da tartışmaya açmış. Neden? Çünkü Admiral gibi firmalar futbol taraftarlarından kâr elde etmeye çalışıyormuş. Gerçekten de masum zamanlarmış.
1976 yılında BBC’nin, Manchester United ile Southampton arasında oynanacak olan Federasyon Kupası’nı yayınlamamasına ramak kalmış. Çünkü her iki takım da Admiral logosu ile saha çıkıyormuş ancak BBC’nin reklam göstermesine izin verilmiyormuş.
Patrick o maçı şöyle anlatıyor: “Maçtan bir gün önce BBC’nin spor direktöründen telefon aldım. Bunu yapamayacaklarını söylediler. Ben de finali yayınlamamanın kendisinin derdi olduğunu ancak elimden geleni yapacağımı söyledim. BBC formaların önünde Admiral yazısının olmamasını istiyordu. Ben de hızlıca yazıyı formaların arkasına yapıştırdım. Oyuncular tünelden çıkarken logo kameranın önündeydi. Ertesi sabah BBC’den teşekkür telefonu aldım.”
Admiral bugün futbol endüstrisini ayakta tutan en önemli gelir kalemlerinden birini, sponsorluk ve resmi forma satışını rakiplerinden çok uzun zaman önce keşfetmişti. Fakat 1980’lerin başında firma zarar etmeye başladı. Uzak Doğu’da üretilen formalar ve kıyafetler çok daha ucuzdu ve Patrick rekabete dayanamadı. Daha düşük marjlarla satış yapmak zorunda kalan Admiral fabrikalarını kapatmaya başlamak zorunda kaldı. 1984 yılında Admiral, Hollandalı petrol şirketi Frisol tarafından satın alındı. Artık İngiltere’nin yeni forma üreticisi Umbro olmuştu.
Bert Patrick, hızlı yükselip çabuk düştüğü spor endüstrisinden kopmadı. Admiral’ı sattıktan kısa bir süre sonra futbol statlarının alt yapı işlerine soyundu ama bu da çok uzun sürmedi. Notts Sports Ltd firması ile futbol, hokey ve kriket için sunni çim de üreten Patrick bundan birkaç yıl önce işlerini oğluna devretti.
Patrick bugünkü spor endüstrisinde asla pazara girmek istemeyeceğini söylüyor ve şöyle diyor: “Şimdiki futbolda her şey kontrolden çıkmış durumda. Nike’ın bir forma için neden bu kadar para istediğini anlayabilirsiniz. Eğer bir firmanın hissedarı olsaydınız ve sponsorluk için 25 milyon pound harcayan bu firmanın kâr edip etmeyeceğini düşünürdünüz. Futbol forması bugün milyar dolarlık bir endüstri. Bu endüstriyi yarattığımız için pişman değilim gururluyum. Bütün dünyada birçok insana iş sağlıyoruz ve tekstil endüstrisine destek veriyoruz. Tek üzüldüğüm konu ise yarattığımız bu endüstrinin dışına atılmış olmamız.”
Futbolun 1970’lerde emeklemeye başlayıp milyar dolarlık bir endüstri haline nasıl geldiğini Bert Patrick, 2014’de çıkan otobiyografisi “Admiral: Kit Man”de çok iyi anlatıyor. Spor kütüphanenizde yer almasını tavsiye ederiz ve aşağıdaki adresten sipariş verebilirsiniz:
